Różne rodzaje zanieczyszczeń powietrza mają zróżnicowany wpływ na stan naszego zdrowia. Emisja szkodliwych substancji to nic innego, jak wprowadzenie ich do powietrza. Wyróżnić możemy emisję niską i wysoką. Odzwierciedlają one sposób wprowadzenia zanieczyszczeń do atmosfery.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że ogromna część problemów zdrowotnych jest wynikiem zanieczyszczeń powietrza. Według Światowej Organizacji Zdrowia nasz kraj znajduje się w niechlubnej czołówce najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie.

Zanieczyszczenia powietrza przyczyniają się do powstawania chorób nie tylko ze strony układu oddechowego, ale także krążenia. Obecnie nawet co druga osoba w naszym kraju umiera z powodu chorób serca i naczyń. Za wystąpienie zawału serca, czynnik genetyczny odpowiada w około 20%, pozostałe 80% wiąże się z czynnikami ryzyka, takimi jak:

– niewłaściwa dieta,

– prowadzenie niezdrowego trybu życia,

– wdychanie dymu tytoniowego,

– brak aktywności fizycznej,

– wpływ środowiskowy.

Największy wpływ na występowanie zanieczyszczeń powietrza ma niska emisja, czyli spalanie w starego typu kotłach śmieci oraz niskiej jakości węgla. Znając przyczynę przedostawania się szkodliwych substancji do powietrza, powinno być łatwo ją ograniczyć lub całkowicie się jej pozbyć, co rozwiązałoby problem. Niestety, sytuacja jest bardziej skomplikowana. Po całkowitym usunięciu „kopciuchów” i przejściu na ekologiczne ogrzewanie, powietrze będzie potrzebowało jeszcze kilku lat, by poprawić swoją jakość i oczyścić się z gromadzonych przez wiele lat szkodliwych substancji.

Zanieczyszczenia powietrza dzielą się na gazowe i pyłowe. Wszystkie negatywnie wpływają na zdrowie ludzi, jednak najwięcej informacji można znaleźć na temat działania pyłów. Przez swoje niewielkie wymiary, osadzają się w płucach, przez co przyczyniają się do produkcji substancji szkodliwych dla naszego układu krążenia. Mogą one powodować zakrzepy krwi, cukrzycę czy zwiększone stężenie cholesterolu.

Najbardziej niebezpieczne są jednak pyły o zmniejszonej średnicy, ponieważ mogą się one przedostawać do krwiobiegu i uszkadzać ściany tętnic, co z kolei sprzyja rozwojowi miażdżycy. Zbyt długie narażenie na bezpośrednie działanie szkodliwych substancji znajdujących się w zanieczyszczonym powietrzu, mogą zwiększyć ryzyko zgonu o nawet 10%.

Główne źródła zanieczyszczeń powietrza

Do najczęściej występujących zanieczyszczeń powietrza można zaliczyć takie związki, jak:

– amoniak,

– dioksyny i furany,

– tlenek węgla,

– pyły,

– metale ciężkie,

– tlenki azotu i siarki,

– lotne związki organiczne,

– gazy cieplarniane,

– WWA.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzi nie pozostaje bez znaczenia. Metale ciężkie odkładają się w szpiku kostnym, nerkach oraz w śledzionie. Mają też negatywny wpływ na układ nerwowy, przyczyniają się do występowania zaburzeń snu, a także anemii. Z kolei nikiel i kadm zwiększają ryzyko zachorowań na nowotwory.

Wysokie stężenia dwutlenku węgla przyczynia się do powstawania przewlekłego zapalenia oskrzeli, a także zaostrzenia objawów chorób układu krążenia. Osłabia również odporność na infekcje dróg oddechowych.

Zanieczyszczenia powietrza uważane są za najbardziej niebezpieczne, ponieważ charakteryzują się dużą mobilnością. Mogą przez to skazić duży obszar w krótkim czasie. O zanieczyszczonym powietrzu możemy mówić wtedy, gdy jego skład chemiczny niekorzystnie wpływa na zdrowie ludzi, a także kondycję roślin i zwierząt.

Za główne źródła zanieczyszczeń powietrza uważane są:

– przemysł transportowy,

– przemysł energetyczny,

– uprzemysłowienie,

– źródła naturalne,

– wzrost liczby ludności.

Zanieczyszczenia powietrza są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi, ponieważ wchłaniane są w trakcie oddychania, bardzo często nieświadomie. Doprowadzają do powstawania schorzeń ze strony układu oddechowego, ale także alergii i zaburzeń reprodukcji. Nie są bez znaczenia również dla środowiska – zaburzają fotosyntezę, powodują korozję metali, a w skali globalnej wpływają również na zmiany klimatyczne.

Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery możemy podzielić na trzy typy:

– rozproszone, czyli domowe paleniska oraz niewielkie zakłady przemysłowe, które emitują dwutlenek siarki i pyły,
– punktowe, czyli duże zakłady przemysłowe, które emitują tlenek azotu, metale ciężkie, dwutlenek siarki, tlenek węgla i pyły,
– liniowe, czyli zanieczyszczenia komunikacyjne, które emitują tlenki węgla, tlenki azotu, metale ciężkie.

Rodzaje zanieczyszczeń powietrza

Zanieczyszczenia powietrza możemy podzielić na trzy rodzaje:

– chemiczne,

– fizyczne,

– biologiczne.

Chemiczne zanieczyszczenia powietrza występują w trzech stanach skupienia – stałym (pyły), ciekłym (mgły) oraz gazowym (gazy i pary).

Wśród zanieczyszczeń chemicznych możemy wyróżnić pyły, które są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi. Mowa tu przede wszystkim o pyle PM2,5, w którego skład wchodzą metale ciężkie, związki azotu i siarki, a także amoniak. W okresie jesienno-zimowym stężenie tego pyłu bywa przekraczane nawet pięciokrotnie. Niewielka średnica cząsteczek sprawia, że z łatwością przedostaje się on do płuc i krwiobiegu.

Według WHO, długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 przyczynia się do skrócenia średniej długości życia. Natomiast krótkotrwały kontakt z wysokim stężeniem pyłu powoduje gwałtowny wzrost liczby zgonów, a także przypadków, w których niezbędna jest hospitalizacja.

Szacunkowe dane podają, że życie przeciętnego mieszkańca Unii Europejskiej jest krótsze przez zanieczyszczenia powietrza o ponad 8 miesięcy. Życie przeciętnego Polaka jest z kolei krótsze o kolejne 2 miesiące w stosunku do średniej z krajów UE.

W 2016 roku Światowa Organizacja Zdrowia podała, że 33 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w Unii Europejskiej znajduje się w Polsce.

Zanieczyszczenia powietrza można podzielić również ze względu na ich toksyczność oraz inne właściwości niebezpieczne:

– nietoksyczne, które są szkodliwe w inny sposób, w ich skład wchodzą na przykład gazy cieplarniane,

– toksyczne,

– inne – na przykład zanieczyszczenia wybuchowe.

Zanieczyszczenia powietrza w Polsce

Głównych przyczyn zanieczyszczeń powietrza jest kilka. Najczęściej mówi się jednak o przydomowych kotłowniach, transporcie samochodowym, zakładach przemysłowych oraz elektrowniach węglowych. Jednak za powstawanie rakotwórczego benzo[a]pirenu odpowiedzialna jest niska emisja.

Niska emisja, jak sama nazwa wskazuje, występuje na niewielkiej wysokości. Powstaje na skutek spalania niskiej jakości węgla i śmieci w starego typu kotłach, które nie spełniają żadnych norm emisyjnych i powinny zostać wymienione już dawno temu. Piece te generują złudne oszczędności, ponieważ spalić w nich można wszystko – łącznie z tworzywami sztucznymi i odpadami węglowymi, takimi jak muł i miał. Ogrzewanie budynków staje się wówczas stosunkowo niedrogie, jednak nie pozostaje bez znaczenia dla naszego (i nie tylko naszego) życia i zdrowia.

Zarówno muł, jak i miał są produktami, które charakteryzują się wysoką zawartością chloru, siarki i popiołu.

Niska emisja jest niebezpieczna ze względu na nieznaczną wysokość tego zjawiska – szkodliwe substancje, które są wynikiem spalania, gromadzą się w pobliżu miejsca ich powstawania, przez co tworzą lokalne niebezpieczeństwo. Kumulują się w miejscach, gdzie występuje zwarta zabudowa mieszkalna, a tunele wentylacyjne są niedrożne, przez co nie mogą zostać usunięte przez wiatr.

Niska emisja odpowiada za występowanie bardzo szkodliwych dla zdrowia substancji, takich jak:– dwutlenek siarki – przyczynia się do powstawania kwaśnych deszczy, niezwykle szkodliwy dla zdrowia ludzi,
– metale ciężkie – kadm, mangan, rtęć, ołów, chrom, które są szkodliwe zarówno dla ludzi, jak i roślin oraz zwierząt,
– dioksyny – odpowiadają za występowanie niepłodności, a także nowotworów, są trującymi związkami chemicznymi,
– tlenki azotu – przyczyniają się do występowania smogu i dziury ozonowej,
– pyły zawieszone – niewielkie cząsteczki przedostają się do krwiobiegu i układu oddechowego,
– wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (w tym benzo[a]piren) – są to substancje rakotwórcze, które przyczyniają się do powstawania silnych zatruć.

W przypadku stężeń pyłów, zarówno PM2,5, jak i PM10, Polska znajduje się nie tylko w europejskiej, ale także w światowej czołówce. Zdarzały się dni, kiedy stężenie pyłu PM10 w Krakowie było wyższe niż to notowane w Pekinie.

Jeżeli stężenie jest mniejsze, ale wciąż znacznie przekracza normy, a przy tym utrzymuje się przez wiele godzin, nadal zagraża zdrowiu oraz życiu osób najbardziej podatnych, nawet przy krótkotrwałej ekspozycji.

W Polsce bardzo dużym zagrożeniem jest wysokie stężenie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w tym benzo[a]pirenu, który jest silnie rakotwórczy. Jest to substancja, która znajduje się również w dymie papierosowym. Człowiek, który jest narażony na działanie tak wysokiego stężenia benzo[a]pirenu, przyjmuje rocznie dawkę, odpowiadającą wypaleniu kilku tysięcy papierosów. Dlatego też coraz częściej osoby niepalące cierpią na choroby ze strony układu oddechowego oraz zapadają na nowotwór płuc.

Zanieczyszczenia powietrza a program Czyste Powietrze

Ogólnopolski program Czyste Powietrze ma na celu poprawę jakości powietrza w Polsce. Został on uruchomiony we wrześniu 2018 roku i według założeń ma potrwać do 2029 roku. Ma on pomóc w wymianie przestarzałych pieców na nowe, ekologiczne ogrzewania, które nie emitują do atmosfery szkodliwych substancji.

Główną przyczyną powstawania zanieczyszczeń powietrza w naszym kraju jest tak zwana niska emisja. Jednak sama wymiana starego typu kotła jest niewystarczająca. Bardzo ważna jest także odpowiednia termoizolacja budynku, która zapobiegnie stratom ciepła i zmniejszy rachunki za ogrzewanie.

Program Czyste Powietrze obejmuje:

– wymianę przestarzałych źródeł ciepła na nowe, ekologiczne piece,
– wymianę stolarki zewnętrznej,
– montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła – rekuperacji (więcej na ten temat znajdziesz tutaj),
– docieplenie przegród budynku,
– zakup i instalację odnawialnych źródeł energii – pomp ciepła (o pompach ciepła przeczytasz tu), kolektorów słonecznych oraz fotowoltaiki (informacje na temat fotowoltaiki znajdują się tutaj).

Dofinansowanie z programu Czyste Powietrze przyjmuje formę pożyczki lub dotacji.

Szczegółowe informacje na temat wniosków, terminów oraz warunków, jakie trzeba spełnić, by otrzymać dofinansowanie, znajdują się tutaj.

Podsumowanie

Poszczególne rodzaje zanieczyszczeń powietrza mają zróżnicowany wpływ na zdrowie i życie społeczeństwa. Większość substancji, które się w nich znajdują, przyczynia się do powstawania groźnych chorób ze strony układu oddechowego, w tym nowotworów.