Teatr Nowy od słynnych Poznańskich Krzyży dzieli odległość około pięciuset metrów. Kiedy jednak w okresie solidarnościowego karnawału Izabella Cywińska podjęła się realizacji spektaklu Oskarżony: Czerwiec pięćdziesiąt sześć, dystans ten uległ znacznemu zmniejszeniu. Czy uda się tej sztuki dokonać raz jeszcze, pół wieku po wydarzeniach czerwcowych i trzy dekady po premierze owej bezprecedensowej teatralnej wizji lokalnej?

Twórcy Gorączki czerwcowej nocy przyjmują to wyzwanie, podejmując jednocześnie próbę dowiedzenia się, czym dla współczesnego poznaniaka jest czerwcowy bunt 1956 roku i co sprawiło, że w tym statecznym mieście doszło do zrywu ludzi pracy, którzy postanowili walczyć „o Boga, za wolność, prawo i chleb”. Opowieść o zmaganiu się z historią w cieniu poznańskiego pomnika okraszona została również refleksją na temat dalszych losów idei Solidarności oraz twórców Oskarżonego, którzy – stawiając sobie
za cel poszukiwanie wypartej przez nomenklaturę prawdy i oddanie należnej czci walczącym o wolność – sami zostali wplątani w niebezpieczny wir historii…

Oskarżony: Czerwiec pięćdziesiąt sześć był jednym z najważniejszych spektakli teatru politycznego w Polsce na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Przedstawienie powstało na fali karnawału Solidarności, gdy kurtyna milczenia opuszczona przez Gomułkę nad wydarzeniami Czerwca ’56 zaczęła się podnosić. Autorzy przedstawienia, podobnie jak autorzy książki o wypadkach poznańskich (Trojanowiczowa, Maciejewski) mieli poczucie, że piszą od nowa historię tych wydarzeń. Napisali w programie – że nie chcą odtwarzać atmosfery tamtych dni, bo w teatrze jest to niemożliwe, lecz chcą spojrzeć na nie – ze swojej perspektywy.

Tak próbowano zrobić dziury w kurtynie milczenia. Przedstawienie nie było jednak najważniejszą z inicjatyw dotyczących czerwca. Najważniejszy był pomnik.

– Nasze przedstawienie jest przedstawieniem o pamięci, o spektaklu Izabelli Cywińskiej, o pomniku, o książce, o atmosferze tamtych dni – mówią twórcy spektaklu.

Oskarżony: Czerwiec pięćdziesiąt sześć był wydarzeniem. W ciągu zaledwie kilku miesięcy obejrzało go ponad 30 tysięcy widzów. Zagrano 99 spektakli. Ostatnie przedstawienie nie odbyło się – rozpoczął się stan wojenny, reżyserka została internowana. W wywiadzie opowiadała później, że trafiła do celi, w której 25 lat wcześniej trzymani byli aresztowani Czerwca, ci sami, których przywołała w przedstawieniu.

To przenikanie się sztuki i rzeczywistości towarzyszyło Oskarżonemu… od samego początku. Na próbach pojawiła się Anna Strzałkowska, matka Romka, najmłodszej ofiary czerwca, pojawił się Jan Suwart, a na premierze – Stanisław Jaworek, którego matkę w przedstawieniu grała Sława Kwaśniewska. W trakcie owacji Jaworek wszedł na scenę by ją uściskać.

Oskarżonego… nie zarejestrowano. Przedstawienie pozostało jedynie w pamięci widzów i realizatorów. Pozostał także pomnik. Co ciekawe, życie przedstawienia i pomnika splotło się również za sprawą aktorów Teatru i realizatorów, którzy brali udział w jego odsłonięciu. Spektakl został zdjęty wraz z wybuchem stanu wojennego, pomnik zaś towarzyszył poznaniakom w drodze do wolności – i towarzyszy do dziś. Nasze przedstawienie mówi też o tym właśnie. O tym, co się wydarzyło od chwili kiedy poszła w górę kurtyna milczenia.

Fot. Teatr Nowy

Tomasz Śpiewak

GORĄCZKA CZERWCOWEJ NOCY

Reżyseria, scenografia: REMIGIUSZ BRZYK
Dramaturgia: TOMASZ ŚPIEWAK
Współpraca scenograficzna, kostiumy: IGA SŁUPSKA, SZYMON SZEWCZYK
Muzyka, opracowanie muzyczne: JACEK GRUDZIEŃ
Aktorzy:
Aktor 1 – ZBIGNIEW GROCHAL
Aktor 2 – ANDRZEJ LAJBOREK
Portierka – MAŁGORZATA ŁODEJ-STACHOWIAK
Dziennikarz – MARIUSZ ZANIEWSKI
Aktorka Żywila – DOROTA ABBE
Poeta – ANDRZEJ NIEMYT
Robotnik 1 – ALEKSANDER MACHALICA
Robotnik 2 – PAWEŁ HADYŃSKI
Robotnik 3 – JANUSZ GRENDA
Zofia z uniwersytetu – MARTYNA ZAREMBA
Rzeźbiarz – NIKODEM KASPROWICZ
Oskarżony Jan Suwart – PAWEŁ BINKOWSKI
Pani Strzałkowska – DANIELA POPŁAWSKA
Romek – ILDEFONS STACHOWIAK
Rozerwany niewypałem chłopiec 1 – ALEKSANDER MACHALICA
Rozerwany niewypałem chłopiec 2 – PAWEŁ HADYŃSKI
Rozerwany niewypałem chłopiec 3 – JANUSZ GRENDA
Świadek Teofila Kowal – DOROTA ABBE
Kora/Persefona – MARTA SZUMIEŁ
Prapremiera: 16 LISTOPADA 2013, DUŻA SCENA